آشنایی با کشور عمان
سلطاننشین عُمان (به عربی: سلطنة عمان) کشوری پادشاهی است در خاور شبه جزیره عربستان. پایتخت این کشور شهر مسقط است. عمان از خاور به دریای عرب و از شمال به دریای عمان کران مند میشود. این کشور از جنوب با یمن و از باختر با عربستان سعودی و امارت متحده عربی همسایه است. عمان همچنین دارای مرز دریایی با ایران است.
این کشور دارای دو برونبوم است. بخش کوچکی از عمان در قسمت جنوبی تنگه هرمز قرار دارد که مسندم نام دارد. این بخش از سرزمین اصلی جدا افتادهاست. برون بوم دیگر مدحاء نام دارد که توسط امارات متحده عربی احاطه شدهاست.
از سده ۱۷ میلادی عمان دارای پادشاهی خودکفا بودهاست. در سده ۱۹ میلادی این کشور در اوج قدرت خود بودهاست. با کاهش قدرت در سده بیستم میلادی این کشور تحت تأثیر و نفوذ گسترده پادشاهی بریتانیای کبیر قرار گرفت اما هیچگاه به شکل رسمی بخشی از آن نگردید. عمان پیوند گسترده نظامی و سیاسی با ایالات متحده آمریکا و پادشاهی بریتانیای بزرگ دارد ولی سیاست خارجی آزادانهای درپیش میگیرد. فرمانروایی این کشور پادشاهی بی چون و چراست اما پارلمان نیز نقش قانون گذاری و بازرسی اندکی دارد.
همانند سایر کشورهای عربی خلیج فارس منبع اصلی درآمد کشور، نفت است. هر چند نسبت به همسایگان، این کشور تولیدکننده متوسطی است. کشاورزی و ماهیگیری نیز دو منبع مهم درآمد در عمان هستند. منبع جایگزین دیگر گردشگری است.
نام کشور عمان
سرزمین فعلی عمان در طول تاریخ به نامهای مختلفی نامیده شدهاست. اما بارزترین نامها مگان و تغییر یافته آن مجان بودهاست. مجان در زمانهای قدیم تر نام ایالتی در جنوب ایران بودهاست که بعدها به آن مکران نیز گفتهاند همین نام را به منطقه عمان فعلی نیز این نام ارتباط زیادی با صنعت کشتی سازی و معادن مس «نحاس» در زبان سومریان داشتهاست. همچنین مدتی نام عمان «مزون» بودهاست بخاطر وجود تعداد زیادی از چشمههای آب شیرین در این مناطق. همچنین «عمان» نام مکانی بسیار قدیمی بودهاست در یمن و از آنجا قبائل عربی بعد از ویران شدن سد مأرب به عمان مهاجرت نمودهاند. اما بعضی از مورخان نوشتهاند که علت نام گذاری عمان به (عمان بن سبأ بن یغثان بن ابراهیم).
تاریخ کشور عمان
تاریخ عمان به دوران بسیار دور بر میگردد. به گفته باستانشناسان تاریخ عمان به هزاره دوازدهم قبل از میلاد بر میگردد. در آن دوران عمان تازه از عصر یخبندان خارج شده بود. درآن دوران عمان سرزمینی سرسبز و حاصلخیز و پربار بودهاست. در نتیجه حفریات و کنجکاوی در مناطق مختلف باستانی و قبرستانهای ولایت بریمی در منطقه ظاهره و ولایت ابراء در منطقه شرقیه و محوت در منطقه وسطی و نزوی در منطقه داخلیه و دیگر مناطق سلطنت عمان و به ویژه مناطق ساحلی. از این حفریات پیدا میشود که عمان درآن دوران روابط تجارتی گستردهای در مابین ایران و هند و میانرودان داشتهاست و این روابط تجارتی متین بودهاست.
جغرافیا کشور عمان
کشور عمان از غرب به امارات متحده عربی و عربستان سعودی، از جنوب به یمن، از شمال به تنگه هرمز، و از سمت شرق به دریای عرب محدود میشود. عمان با مساحت ۳۰۹٬۵۰۰ کیلومتر مربع، سومین کشور بزرگ بعد از سعودی و یمن در شبه جزیره عربستان است. عمان در جنوب شرق این شبهجزیره قرار گرفته و تقریباً نیمه شرقی جنوب شبهجزیره عربستان را پوشانده است. خطوط ساحلی عمان ۱٬۷۰۰ کیلومتر طول دارند.
یک شنزار بیابانی بزرگ بیشتر مناطق مرکزی عمان را دربر گرفتهاست. دو منطقه کوهستانی در دو سوی این بیابان دیده میشود، یکی در شمال به نام رشتهکوه حَجَر و دیگری در کرانه جنوب شرق کشور که کوههای ظفار هستند. بیشتر شهرهای اصلی کشور نیز در کوهپایههای این دو کوهستان قرار گرفتهاند: مسقط (پایتخت)، صحار و صور در شمال، و صلاله در جنوب.
در میانههای کوهستان حجر، جبل اخضر قرار دارد که با ارتفاع ۳۰۷۵ متر بلندترین نقطه عمان و بلندترین نقطه در شرق شبهجزیره عربستان است. ارتفاعات این کوه رنگهای مختلفی دارد و بهشکل پلهپله است. این کوه در میان شنزارها و دشت و تپهماهورهای بزرگ واقع شدهاست.
آبوهوای عمان در مناطق داخلی گرم و خشک و در امتداد کرانهها شرجی است. در دورههای قدیم زمینشناسی، اقیانوس سطح عمان را پوشانده بود و به این خاطر سنگوارههای متعدد صدفهای دریایی و دیگر آبزیان در خاک بیابانهای این کشور پراکنده است.
عمان از مناطق مناسب برای صخرهنوردی است. بسیاری از صخرههای سرزمین عمان در کف اقیانوس باستانی تتیس که میان ایران و عمان قرار داشت شکل گرفتند.
شبهجزیره مُسَندَم که به کشور عمان تعلق دارد، بهطور جدا از خاک این کشور در جنوب تنگه راهبردی هرمز قرار گرفتهاست. امارات متحده عربی مسندم را از بقیه عمان جدا میکند. تنگه هرمز یکی از مهمترین تنگههای جهان است.
کشور عمان همچنین دارای شهرستانی برونبومی است بنام شهرستان مدحاء که در خاک امارات متحده عربی واقع شدهاست بطوریکه خاک امارات از چهار جهت این شهرستان را احاطه نمودهاست. جمعیت آن پیرامون ۲٬۶۰۰ نفر میباشد. همچنین دو روستا به نامهای شیص و نحوه که از توابع امارت شارجه امارات متحده عربی هستند در میان اراضی این شهرستان واقع میباشد.
سیاست کشور عمان
در عرصه سیاست خارجی عمان پیوسته به نوعی از ثبات محافظهکارانه در رویکردها و جهتگیریهای بینالمللی و منطقهای مشهور بودهاست. با این همه، ثبات و تمایز در سیاست خارجی عمان تا به حدی است که در سی و دو سال گذشته (از آزادسازی خرمشهر به این سو) بر خلاف اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کمتر تنشی در مناسبات مسقط و تهران به وجود آمدهاست. داشتن مناسبات نزدیک با تهران برای مسقط این فرصت را هم ایجاد میکرده که بتواند استقلال و امکان مانور خود را در برابر عربستان سعودی تا حدی حفظ کند.
روابط کشور عمان با ایران
اندکی پس از به قدرت رسیدن قابوس، او با شورش گروهی چپگرا در ایالت استان ظفار طی شورش ظفار مواجه شد ولی توانست با حمایت محمدرضا شاه پهلوی و ارتش ایران بر آنها غلبه کند. از همین رو، او بقای تخت و تاج خود را تا حد زیادی مدیون ایران میداند.
بنا به اسناد ویکیلیکس، در حالی که در مناقشه بر سر برنامه هستهای ایران بالا گرفت و بیشتر کشورهای عربی از آمریکا درخواست حمله به ایران را داشتند، عمان تلاش داشته تا نقش میانجیگر را بین ایران و آمریکا حتی از پیش از روی کار آمدن دولت باراک اوباما داشته باشد.
علاوه بر سابقه قدیمی روابط دو کشور، این که ایران و عمان بر دو سوی تنگه هرمز مسلط هستند هم عاملی مهم در حسن همجواری آنها بهشمار میرود. ثبات و آرامش این تنگه هم به لحاظ امنیت عمان و هم به دلیل اهمیت آن برای تدوام صدور نفت از خلیج فارس به جهان اهمیت زیادی دارد. همه اینها ایجاب میکند که مسقط روابط حسنه و عاری از تنشی با تهران داشته باشد و حتی بکوشد تنشهای بالقوه خطرناک در روابط ایران با سایر کشورها را هم تا حد ممکن کاهش دهد.
همین مناسبات خوب با تهران سبب شده که به خصوص در دهه گذشته عمان نقش میانجیگرانه بیبدیل در مناسبات ایران و غرب برای آزادی گروگانها و شهروندان زندانی دو طرف (مانند بازداشت سه شهروند آمریکایی در سال ۲۰۰۹ و آزادی شماری از افراد نزدیک به حکومت ایران از زندانهای غرب) بازی کند.
اقتصاد کشور عمان
کشور عمان با ۵٬۵ میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت خام، بیست و دومین کشور در جهان و هفتمین کشور در منطقه خاورمیانه از نظر میزان ذخایر نفت است.
این ذخایر بهطور عمده در مناطق خشکی شمالی و مرکزی و در میدانهای کوچک و پراکنده واقع شدهاند. عمان با تولید حدود یک میلیون بشکه در روز، بیست و پنجمین تولیدکننده نفت خام جهان است. اقتصاد این کشور همانند تعداد زیادی از کشورهای خاورمیانه وابسته به درآمد نفت است. بیش از ۶۷ درصد از درآمد این کشور از صنایع نفت و گاز حاصل میشود. هرچند که طبق آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی عمان، در سال ۲۰۱۶ تنها ۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) این کشور مبتنی بر درآمدهای نفتی بودهاست. مقصد اکثر محمولات نفت خام صادراتی عمان کشورهای چین، تایلند، کره جنوبی و ژاپن هستند. سامانه خط لوله عمان بیشتر روی تحویل نفت خام به تنها پایانه صادرات نفت این کشور در بندر فحل (میناء الفحل) متمرکز است. مهمترین پروژه راهبردی نفتی این کشور تا سال ۲۰۲۱، طرح احداث یک پالایشگاه ۲۳۰ هزار بشکهای با مشارکت شرکت نفت بینالمللی کویت (KPI) به ارزش هفت میلیارد دلار، ساخت چندین مجتمع پتروشیمی در مجاورت این پالایشگاه و احداث مخازن ذخیرهسازی نفت خام تا ظرفیت ۲۰۰ میلیون بشکه در منطقه الدقم است.
کالاهای صادراتی مهم عمان شامل نفت خام، صادرات مجدد کالا، ماهی، فلزات و پارچه است و کالاهای وارداتی مهم آن نیز شامل ماشینآلات و تجهیزات حمل و نقل، کالاهای صنعتی مواد غذایی و روغن صنعتی است.
مردم کشور عمان
پیروان فرقه اباضیه اکثریت جمعیت عمان را تشکیل میدهند. این گروه از مسلمانان پیرو عبدالله بن اباض تمیمی بوده و در سراسر عمان سکونت گزیدهاند. اهل سنت عمان در استان جنوبی ظفار و سور و نواحی اطراف آن حضور دارند. شیعیان به عنوان سومین گروه مذهبی عمان خود به سه گروه «عجمها» و «لوایتا» و «بحارنه» تقسیم شدهاند و بیشتر در امتداد ساحل باطنه و منطقه بین مسقط و مطرح زندگی میکنند. مسیحیان نیز در شهرهای مسقط و صلاله سکنی دارند.
این کشور در قرن نهم میلادی به اوج رونق خود رسید و با گذشت زمان این عظمت را از دست داد. اختلافات مذهبی و برخوردهای ناشی از آن که بین سنیها و اباضیها آغاز شده بود به مرور زمان به درگیریهایی بین امامت و سلطنت منجر شد.
با توجه به این که دین رسمی عمان اسلام است سایر ادیان نقشی در ساختار سیاسی کشور ندارند. در این میان اکثریت مردم عمان پیرو مذهب اباضی بوده و برتری در دست آنهاست. با توجه به این که از صدر اسلام تاکنون حکومت در عمان در دست رهبران مذهبی بوده امروزه نیز نفوذ مذهب در این کشور زیاد است و کشور طبق اصول شرعی فرقه اباضی اداره میشود. سلطان قابوس با وجود تلاش برای اداره مملکت به شکلی سکولار هنوز نتوانستهاست در این زمینه به موفقیت دست یابد و شرایط حاکم بر جامعه کاملاً مذهبی و مبتنی بر اصول شرعی اباضیه است.
بلوچها یک سوم از جمعیت بومیان عمان را تشکیل میدهند. بخش اعظم سپاه عمان در جنگ علیه پرتغالیها را بلوچها تشکیل میدادند. فتح مومباسا توسط ارتش سلطان عمان که اکثراً بلوچ بودند صورت گرفت. بلوچهای عمان در پستهای حساس اداری و نظامی حضور دارند.